Liefdevol opvoeden, hoe doe je dat?

Als mama van drie en oma van twee, schreef ik me enthousiast in voor de vormingsavond Liefdevol opvoeden. Die vond maandag plaats in De MARc/kT. Een topinitiatief van de Opvoedingswinkel en het Huis van het Kind Merksplas. Want over opvoeden ben je nooit uitgeleerd. En wie wil zijn (klein)kinderen niet liefdevol begeleiden in hun groei?

Gastspreekster Leen Verbeeck stond eerst stil bij de vele uitdagingen in de maatschappij waarin onze kinderen opgroeien: de toenemende complexiteit van de wereld en gezinnen, de snelheid waarin wij als opvoeders onze kinderen willen laten meedraaien, de stijgende druk om te presteren.

Zelfs in hun hobby’s worden kinderen vaak beoordeeld of uitgedaagd om te presteren. In al die haast verliezen we soms het echte contact: samen stilstaan, écht luisteren.

Het vat van emoties

Kinderen (en hun opvoeders) ondervinden daarbij een waaier aan emoties. Die gevoelens mogen en moeten er zijn, want ze willen ons iets belangrijks vertellen:

• Bang: waarschuwt voor gevaar en zorgt voor zelfbehoud
• Boos: geeft aan dat we iets niet willen en waar onze grenzen liggen
• Blij: toont wat ons goed doet
• Bedroefd: wijst op verlies, waarbij anderen misschien kunnen troosten.

Achter veel emoties schuilen verlieservaringen. Soms gaat het om zichtbaar verlies: een scheiding, overlijden, verhuis of pesten. Maar verlies is niet altijd zichtbaar. Een kind met een broer met extra zorgnoden kan zich minder gezien voelen. Of een kind dat moeite heeft met leren lezen, ervaart misschien verlies van zelfvertrouwen.

Om liefdevol op te voeden is het belangrijk deze emoties bespreekbaar te maken. Leen gebruikt in haar gesprekken met kinderen graag het beeld van een ‘vat van emoties’. Kinderen mogen dit vat tekenen: welke gevoelens zitten erin? Wat willen ze vertellen? En hoe vol is dat vat eigenlijk?  

Want soms raakt het vat te vol … en dan explodeert het! Dat uit zich in driftbuien of ander extreem gedrag. Maar soms implodeert het vat. Het kind maakt van alles mee, en je weet als opvoeder dat er veel emoties spelen. Toch blijft het ogenschijnlijk gewoon functioneren. Dan is het des te belangrijker om manieren te vinden om die ondergesneeuwde of opgekropte gevoelens naar boven te brengen.

Twee stoelen en drie B’s: Bissen, Benoemen, Bevragen

Om écht te luisteren, stelde Leen de twee-stoelen-methodiek voor.

• Op de eerste stoel kijk je naar wat het kind laat zien: lichamelijke signalen (zoals vermoeidheid of buikpijn), mentale reacties (zoals concentratieverlies of waaromvragen) of uitgesproken emoties.
• Op de tweede stoel zoek je naar de onderliggende boodschap: wat zegt dit gedrag over wat het kind vanbinnen voelt of mist?

Een krachtig hulpmiddel bij gesprekken met kinderen zijn de 3 B’s:

1. Bissen: herhaal eerst letterlijk wat het kind zegt. Doe dit een tijdlang. Het helpt vertragen en toont dat je écht luistert. 
2. Benoemen: beschrijf aan het kind wat je ziet (‘ik merk dat je voortdurend in je handen knijpt, je gezicht wordt rood, je lijkt boos’)
3. Bevragen: stel pas daarna open vragen (wat, wanneer, waar, met wie, hoe vaak, wat doet dat met jou, hoe voel je je daarbij, wat heb je nodig…). Vermijd de waaromvraag.

Zo bleek bij een meisje met woedeaanvallen vooral verdriet te spelen: de scheiding van haar ouders was nog niet verwerkt. Haar diepste wens? Papa én mama terug samen, een terugkeer naar hoe het vroeger was …  

Het emotievat aflaten: van zorgenboom tot vuurplek

Samen met het kind kan je op zoek gaan naar manieren om het volle emotievat af te laten, en de gevoelens een plek te geven. Leen gaf tal van creatieve suggesties:

• Een zorgenboom, waar je je zorgen aan ophangt
• Een boosdoos, om je woede eruit te schreeuwen
• Een troostplek of een babbelbank
• Emoties tekenen of opschrijven en die samen verbranden op een vuurplek – kinderen houden van zo’n magische ritueel …

Grenzen stellen is ook deel van liefdevol opvoeden. Straffen werkt alleen maar als het kind het ook aanvoelt als een straf. Tip van Leen: laat het kind zelf nadenken over een gepaste straf. En wat je kapot maakt, moet je ook herstellen. Herstel kan een welgemeende sorry zijn, bijvoorbeeld een briefje aan de juf tegen wie je uitviel. 

Een warm nest begint bij jezelf

Leen sloot af met een warme oproep: creëer een warm nest. Kleine rituelen maken het verschil – een spelletje samen, een gesprekje aan tafel, of elke avond afsluiten met twee vragen: Wat was er leuk vandaag? En wat niet?

Sta ook stil bij je eigen nest. Hoe werd er bij jou thuis omgegaan met emoties? Mocht je verdrietig of boos zijn? Moest je alles alleen dragen of kon je om hulp vragen? Misschien werden gevoelens in jouw kindertijd geminimaliseerd, en herhaal jij die boodschap onbewust (‘het is niet erg’, ‘dat doet toch geen pijn’, ‘wees nu maar niet boos en doe gewoon door’). Durf hierbij stilstaan. Ook jij mag soms overlopen of het even niet weten, en je kinderen mogen dat zien. Want opvoeden is niet alleen begeleiden, het is ook zelf blijven leren en groeien.

Deze vormingsavond was alvast een stap in die richting. Dankjewel aan de organisatoren!