In mei ging het op de gemeenteraad over een nieuwe straatnaam voor het sociaal woonproject tussen Molendries en de Steenweg op Hoogstraten. Heemkring Marcblas diende twee voorstellen in, maar die werden door de gemeenteraad afgeketst. Nu komt een van die twee voorstellen terug op de gemeenteraad.
Toen ging de voorkeur van de Heemkring uit naar de naam ‘Negen lopen’. Lopen verwees volgens hen naar een oude graanmaat, “en moet dus begrepen worden als een stuk land waar negen lopen graan op geteeld kunnen worden.”
Het college voelde echter meer voor het alternatief dat de Heemkring indiende: ‘Slingerpad’. Het viel de Heemkring immers op “dat de hoofdtoegangsweg het midden houdt tussen een pad en een straat. Bovendien is er een voet/fietspad dat aansluit op de Steenweg op Hoogstraten. Beiden samen slingeren zich door het perceel. Bovendien is dit een originele benaming,” lazen we toen in het dossier.
Polenpad
Maar dat voorstel doorstond die gemeenteraad niet. Jef Schoofs (Groen) vond het met zijn partij een weinig inspirerende naam, “omdat er toevallig een bocht in die weg zit. Van de Heemkring hebben we nochtans al betere ideeën aangereikt gekregen.” Groen voelde meer voor Polenpad, “als eerbetoon aan de Polen die ons bevrijdden na de Tweede Wereldoorlog.”
Terug naar af
Burgemeester Frank Wilrycx deelde met Leefbaar de opmerking van Groen. “We zullen jullie suggestie doorgeven aan de Heemkring, zodat die er zich nog eens over kan bezinnen.” Daarop besloot de gemeenteraad “het punt af te voeren en een nieuw voorstel te vragen aan de heemkundige kring”.
Al meer dan 40 jaar advies
In het julinummer van de Nieuwsbrief van de Heemkring ging voorzitter Mil Van den Bosch in op de adviesrol die de Heemkring heeft over nieuwe straatnamen.
Vroeger was er in het dorp een straatnaamcommissie. Daarin zaten onder meer “gemeentesecretaris Marcel Sommen, raadsleden Karel Marijnissen en Frans Van Baekel, lokale notabelen als notaris Alfons Mercelis en provinciaal architect Karel Horsten.” Karel Van Gool, Karel Govaerts en Mil Van den Bosch waren er ook bij betrokken.
Toen in 1981 de Heemkring opgericht werd, kreeg die van het gemeentebestuur de adviestaak overgedragen. Makkelijk was dat niet in het begin, want er waren niet veel bronnen om zich op te baseren.
Dat veranderde met de thesis die Johan Demets in 1986 maakte om zijn licentie Germaanse filologie te halen. Zijn “Bijdrage tot de toponymie van Merksplas” leverde 1.781 plaatsnamen van Merksplas op. Daarvoor verdiepte hij zich in de oude schepenregisters van Merksplas.
“Maar ondanks deze belangrijke hulp blijft het soms moeilijk om een gepaste naam op te duiken,” stelt Mil Van den Bosch.
Intens opzoekwerk en overleg
In 2020 lijstte de Heemkring een aantal criteria op, op basis van het werk dat ze tot dan toe al leverde. “Die werd al enkele malen aan het gemeentebestuur gecommuniceerd. We kregen hierop geen negatieve reacties en mogen ervan uitgaan dat het bestuur hiermee eens is,” zo klonk in het in de Nieuwsbrief.
Van den Bosch leest de gemeenteraad ook nog de les: “Marcblas kiest ervoor ernstig te werken aan zijn adviezen aan het gemeentebestuur. Intens opzoekwerk en overleg gaan hieraan vooraf. Telkens worden meerdere suggesties aan het bestuur overgemaakt vergezeld van een omstandige verantwoording, maar ook met mededeling van onze voorkeur. Wij gaan ervan uit dat onze criteria bij de gemeenteraadsleden bekend zijn én dat zij vooraleer hun fiat te geven, ook onze verantwoording in hun beslissing meenemen.” Hij wijst er verder op dat de Heemkring slechts een advies uitbrengt. “Maar wij hopen dat onze inspanning ook gewaardeerd wordt, zodat wij onze tijd niet nutteloos hebben besteed.”
Criteria voor straatnaamgeving
zoals goedgekeurd in HK-raad van 10 juni 2020:
- Bij het geven van straatnamen willen we het doel voor ogen houden dat ze praktisch en bruikbaar voor toekomstige bewoners moeten zijn.
- We geven voorrang aan de lokale streek-/veldnamen uit de onmiddellijke omgeving of beter nog van de locatie zelf.
- Een ‘typisch’ voorwerp, huis, verhaal aan/bij deze plaats, speciale vorm van de straat, … kan bij het ontbreken van 2.
- We gebruiken zoveel mogelijk (een van) de oorspronkelijke schrijfwijze, behalve als het gaat om ‘algemene’ namen, bijvoorbeeld “Turnhoutseweg” is beter dan “Steenweg op/naar Turnhout” of “Turnhoutsebaan”.
- We trachten neologismen te vermijden.
- Indien 1 of 2 tot verwarring met bestaande plaatsnamen kan leiden, worden ze niet weerhouden.
- Indien 1 of 2 schertsend, aanstootgevend, langdradig, … zijn, worden ze niet weerhouden, bijvoorbeeld de akkernaam ‘Kloten’ op de Opstal.
- Wanneer een toponiem op meerdere plaatsen in Merksplas voorkomt, gebruiken we deze enkel op de plaats van de oudste vermelding (zie glossarium Demets).
- Bij meerdere straten in dezelfde verkaveling wordt een vorm van ‘samenhang’ betracht, waardoor de beoogde straat meer traceerbaar is voor oningewijden.
- Bij het ontbreken van een lokale toponiem of ook van het in 3 aangehaalde, gebruiken we een naam die refereert naar iets waar Merksplas bij betrokken is.
- Gebruik van persoonsnamen in de vorm van ‘bijnamen’ worden zo weinig mogelijk gebruikt. Ze moeten wel gerelateerd zijn aan de plaats van de straat, bijvoorbeeld de ‘Stoopstraat’.
- Familienamen, zeker als ze onmiddellijk aan Merksplas gerelateerd zijn, worden slechts in laatste instantie gebruikt. Ze hebben slechts een beperkte waarde in de tijd en blijven niet herkenbaar. Hoeveel (jonge) inwoners kennen Pastoor Ceulemans nog?
- Bij gebruik van persoonsnamen (familie- of bijnamen) krijgen vrouwennamen de voorkeur.
- We vermijden niet consequente namen, bijvoorbeeld Goordijkstraat. Een dijk is geen straat, dus “Goordijk”.
Een straat in Merksplas met de naam van een vrouw?
Kruis erover.
In 2019 lanceerde Sofie Lemaire op canvas de oproep om meer straten naar een vrouw te noemen. Toen bleek immers dat er in Vlaanderen maar 7% van de straten een vrouwennaam hadden. Acht steden engageerden zich om meer vrouwen een eigen straat, plein of gedenkplek in de stad te geven.
Die oproep kreeg ook in Merksplas weerklank. Groen stelde op de gemeenteraad van 17 februari 2020 vast dat er in ons dorp geen enkele straatnaam verwijst naar een vrouw. “Er bestaan hier wel heel wat straatnamen met een verwijzing naar verschillende mannen. Bekende schrijvers, heiligen, beroemde schilders, onze koningen tot lokale bekende heerschappen.”
“Jammer voor de dames”
Burgemeester-voorzitter Frank Wilrycx (Leefbaar) wees er toen op de gemeenteraad op dat de straatnaamgeving gebeurt op advies van de heemkundige kring en er niet altijd personennamen worden toegekend. “Als er een personennaam wordt voorgesteld, lijkt het inderdaad wenselijk dat de voorkeur uitgaat naar een vrouw”, luidde het toen. Dat werd door alle partijen van de gemeenteraad eenparig goedgekeurd: “Bij de toekenning van personennamen aan toekomstige straten of pleinen in onze gemeente, wordt de voorkeur gegeven aan verwijzingen naar vrouwennamen.”
Maar dat zal er voor het eerst niet van komen, stelt de Heemkring in haar laatste Nieuwsbrief:
“We beseffen dat de betekenis van persoonsnamen beperkt zijn in tijd. Wie kent er nog Renier Snieders? Daarom verkiezen we die niet te gebruiken in onze adviezen. Jammer voor de dames, die ook menen recht te hebben op een straatnaam.”
