Op de laatste gemeenteraad kondigde burgemeester Frank Wilrycx aan dat Merksplas meedoet aan het project Tuinstraten van IOK. Echt enthousiast klonk het niet onmiddellijk. Vorige week trapte IOK de start van de campagne af met een persconferentie.
Tuinstraten: samen met je straat
Tuinstraten zijn straten waar buren samen aan de slag gaan om het straatbeeld te vergroenen en verblauwen. Denk aan: geveltuinen aanleggen, voortuinen ontharden, plantvakken opfleuren, bomen planten, regenwatertonnen plaatsen…
Als je straat geselecteerd wordt, krijg je ook begeleiding en ondersteuning: het advies van een groenexpert, gratis compost, een plantpakket, misschien een buurtfeest… Het project is een samenwerking tussen IOK, Commons Lab, de Kempense gemeenten en partnerorganisaties. De gemeente pakte in de laatste editie van de Markant (16 maart) uit met de actie.
Tuinen: de oplossing vlakbij
We praatten met tuinjournalist en -architect Marc Verachtert. Hij werkt mee aan tv-tuinprogramma’s voor diverse zenders, publiceert in o.a. Het Nieuwsblad en is auteur van o.a. Het Zakboek voor de Klimaattuin. Marc bracht net – samen met tuinaannemer Bart Verelst -het Zakboek voor een sponstuin uit, waarin de tuin centraal staat: die moet water opnemen als het regent, en dat gebufferde water afgeven aan planten en bomen als die ernaar verlangen.
Marc Verachtert: “Want daar ligt net de oplossing: teruggrijpen naar de natuur en het water zijn weg laten gaan. Er valt genoeg regen uit de lucht om onze problemen op te lossen. Dat regenwater moet terug kunnen infiltreren in onze bodem, planten laven en de grondwaterreserve aanvullen. Ons grondwater zakt altijd maar verder weg, te diep voor de wortels van onze planten. In zowat 60% van de meetpunten van de Vlaamse Watermaatschappij stond in februari het grondwater terug op normaal niveau, zo klonk het. Maar dat betekent dat in 40% van de andere meetpunten een lage tot extreme lage waarde gemeten werd. We hadden toen net een erg natte december en januari achter de rug. Er is maar één oplossing waar wij allemaal aan kunnen bijdragen: afrekenen met het teveel aan verharding en met alle afvoer van de regen richting riolering.”
Bewoners meekrijgen
► Is het tij nog te keren, denk je?
Marc: “We staan er gelukkig niet alleen voor. Er zijn heel wat initiatieven die dat proces willen aanmoedigen en versterken. Kijk maar naar de Blue Deal van de Vlaamse Overheid of de website van Groenblauwpeil waarop je kan kijken hoe je je eigendom klimaatbestendig kan maken.
Vlaanderen rekent ons voor dat we als we elk 1 vierkante meter ontharden, tegen 2030 6,6 miljoen m² onthard zullen hebben en evenveel kubieke meters hemelwater kunnen opvangen (zij het ook voor hergebruik). En tegenover die inspanningen staat meer dan eens een toelage. Vanaf 2024 komt er voor veel projecten wel een voorwaarde bij: het hebben van een gemeentelijk Hemelwater- en droogteplan (waaraan Aquafin momenteel voor Merksplas werkt, n.v.d.r.), met daarin een langetermijnvisie over de regenwaterinfrastructuur en de maatregelen die nodig zijn om het regenwater vast te houden, te hergebruiken en/of te laten infiltreren.
Maar evengoed is er dit jaar het Vlaamse Kampioenschap Tegelwippen. Door zo’n competitie tussen gemeenten wil men zoveel mogelijk bewoners aanzetten tot ontharden. Zo komt er groen voor in de plaats en krijgt water de kans om in de bodem te infiltreren. Nu doen er al 137 gemeenten mee. Het levert gegarandeerd een mooi resultaat op. Is het niet in aantal vierkante meters, dan wel in bewustmaking van de bewoners. Niet alleen over de waterproblematiek, maar ook over de impact van je eigen doen op groen en klimaat.”
Water moet doorsijpelen
Marc: “Al die initiatieven leiden er hopelijk snel toe dat we niet langer grote hoeveelheden regenwater via de riolering afvoeren. Ik las bij jullie dat het beleid net op dat gescheiden afvoerstelsel inzette. Maar ook dat water is water dat wegvloeit van ons groen en mogelijk elders verder voor wateroverlast zorgt met ondergelopen kelders, straten en pleinen. Er is maar één goede oplossing: het water laten infiltreren op of zo dicht mogelijk bij de plek waar het valt.”
“Er is wat meer nodig dan een gescheiden rioleringsstelsel” Marc Verachtert
“En er is ruimte. Vlaanderen is ‘slechts’ voor 28,7% bebouwd met straten en woningen. Toegegeven, in 39 Vlaamse gemeenten lag de bebouwingsgraad in 2021 op 50% of meer. Maar draai ook hier even de cijfers om. Er blijft potentie op onverhard terrein.”
Een nieuw begin
“In nieuwe bouw- en verkavelingsprojecten denkt men al vaker na of er niet kan beknibbeld worden op verharding. Moet de weg wel zo breed? Is in een woonstraat het voetpad wel zo nodig? Die visie wordt niet langer alleen door gemeentebesturen en groenambtenaren gedragen.”
“Beginnen van nul, is gemakkelijker dan bestaande situaties aanpakken. Maar ook daar zien we flink wat bewegen. Vooral woonwijken van de jaren zestig, met brede straten, voetpaden die amper tot nooit gebruikt worden en vrijstaande woningen, komen bij heel wat besturen terug op de ontwerptafel terecht. Soms is daar grootschalig onderhoud nodig, of moeten voetpaden hersteld worden… Verstandige besturen grijpen zo’n kansen aan om water terug de plek te geven die het toekomt.”
Water in de wijk
“In Oostkamp bijvoorbeeld, maakte beton plaats voor groen en opvang van regenwater, terwijl brede en tot overdreven snelheid uitnodigende straten wegversmallingen kregen, links en rechts van de rijbaan. Ze fungeren ineens als buienborders, beplante wadi’s (een wadi is een groene greppel. Het is een afkorting van Water Afvoer Drainage en Infiltratie. Een wadi bergt regenwater en zuivert het, waarna het doorspijpelt in de ondergrond, n.v.d.r.) Met uitsparingen in de boordsteen slikken die het water op dat via de goten hun richting uitkomt.
Elders in de wijk zijn dan weer lange en rechte tweebaanswegen over korte afstand versmald tot eenbaansweg met het visueel effect van een ‘karrenspoor’. De middenruimte en de zijstroken kleuren groen door het gebruik van betongrasdallen. In de op de wegenis teruggewonnen ruimte, aan beide zijde van het karrenspoor, hebben toekomstbomen kans om te groeien. Het zijn oplossingen die het gemeentebestuur uitdacht met bewoners op drie wijkexpedities.”
“Bewoners daarbij betrekken is belangrijk, dat merken we ook op andere plaatsen zoals in Leuven. Dat zorgt er niet alleen voor dat onthardings- en infiltratieplannen op een hoger niveau getild worden, maar het zet tegelijk ook tot navolging aan in eigen tuinen.”
3 tips
► Hoe maken we van onze tuin een sponstuin?
Marc: “Daarvoor hebben we drie tips:
- Begin met ontharden, door zoveel mogelijk stenen en tegels in je tuin weg te halen. Je kan ze vervangen door waterdoorlatende alternatieven. Minder verharding betekent dat het regenwater beter en langer in je tuin blijft. Het water vormt zo een buffer voor droge periodes.
- Maak je tuin ook groener. Plant niet enkel gras of bloemen, maar zorg ook voor vaste planten, struiken of bomen. Die wortelen dieper in en zorgen zo voor meer sponswerking. Bomen hebben nog een voordeel: ze remmen de regen af. De kruin vangt de eerste druppels op en laat vervolgens de regen doorsijpelen. Zo komt niet alle regen tegelijk op de bodem. Een deel ervan blijft zelfs in de boom en wordt er deels opgenomen via de bladeren, of verdampt en komt zo weer in de waterkringloop terecht.
- Leg een buienborder of wadi aan. Die zorgt ervoor dat het regenwater geleidelijk aan in je tuin kan lopen. Een wadi is een verdiepte zone in de tuin die meestal open en bloot ligt. Een buienborder zit ingepast in een border en ligt dus meer verborgen. Zo’n wadi of buienborder is veilig voor kinderen en huisdieren.”
Dat zal een probleem zijn in onze wijk, maar niet voor mij