Een breed lachende Elon Musk met een ratelende kettingzaag als hoofd van het departement voor overheidsefficiëntie. Nooit was een boodschap zo duidelijk: de overheidsadministratie is een geldverslindende ballast die omgelegd moet worden.
En dat zo snel mogelijk of we zinken weg in het uitgavenmoeras. Amper een etmaal later kregen de vermaledijde ambtenaren van verschillende Amerikaanse overheidsdiensten de eerste “ontslagwhatsapps” in hun postvak.
Nefast in de hele perceptiestrijd over de overheid is de beeldvorming dat de overheid een parasitaire uitgavenpost zou zijn die an sich niets produceert, behoudens haar eigen kosten. Men maakt dan graag de vergelijking met een privéonderneming die middels haar “afgeleverde producten” effectief winst genereert. Bedrijven produceren, overheidsdiensten consumeren.
Oude wijn in nieuwe zakken: de minimale staat herleeft
Deze hele anti-overheidsretoriek die sedert Trumps aanstelling prominent op de voorgrond is getreden, is geen “exclusieve” Trumpiaanse aangelegenheid. Het hele verhaal heeft een sterk déjà vu gehalte. Het is niet meer dan oude wijn in nieuwe zakken.
Op de achtergrond floreert opnieuw de filosofie van de minimale staat die in de jaren tachtig van de vorige eeuw opgang maakt in de administratie van Ronald Reagan en nadien in die van Margaret Tatcher. De filosoof die destijds achter de schermen het framework schreef was Robert Nozick. De staat mocht hoogstens een terughoudende “nachtwakerstaat” zijn die maximaal het volgende moest garanderen: het recht op privé-eigendom, binnenlandse veiligheid en juridische zekerheid. Enkel in een minimale staat kan het individu maximaal zijn vrijheid beleven. Privé-initiatief en creativiteit kunnen eindelijk hoogtij vieren.
In onze contreien was het Guy Verhofstadt die er tijdens zijn ambtstermijnen als premier mee dweepte. Zijn al lang vergeten eerste burgermanifest ademde helemaal de geest van R. Nozick. De burger moest bevrijd worden van alle middenorganisaties en een al te betuttelende overheid. Deze aversie voor de overheid en alle organisaties die tussen de burger en de politiek zitten, is nooit verdwenen in het donkerblauwe denken dat we vandaag ironisch genoeg vooral aantreffen in het Vlaams-nationalisme van de N-VA.
Bezuinigingen zonder visie
Het moet ons ook niet verbazen dat nog voor het regeerakkoord rond was, de partijvoorzitters de ambtenarij als een wingebied voor bezuinigingen zagen. Niet één keer ging de discussie over de overheid zelf. Niet één keer ging het over hoe wij de overheid zien, over wat deze in essentie is en wat ze de burger biedt. Het ging alleen over de overheid die te duur en regelziek is. En verder ging het over ambetantenaren die ziektedagen opsparen en naderhand teveel pensioen krijgen.
Geen enkele politieke partij schijnt nog te begrijpen dat de overheidsdiensten een rechtstreeks en natuurlijk uitvloeisel zijn van onze democratie. Niet alleen tijdens de verkiezingen, maar evenzeer in de uitvoering van het beleid is de democratie in volle actie. Al datgene wat door de verkozen parlementariërs in regelgeving is gegoten en gestemd, brengen overheidsdiensten in praktijk. Als er een meerderheid is gevonden in het parlement om nieuwe regels te maken rond rookbeleid, dan zijn het de overheidsdiensten die deze regels gaan implementeren en controleren. Zonder uitvoerende diensten is er eenvoudigweg geen beleid en blijft alles wat het is. Het volstaat om te kijken naar de hoeveelheden producten die diverse diensten jaarlijks – wegens niet conform – in beslag nemen. En dit, of men het graag hoort of niet, met een zeer beperkte hoeveelheid aan controleurs. Dit is zuivere bescherming van de burger-consument in de praktijk.
Snijden in de overheid is snijden in de democratie
En als kers op de taart voeren de overheidsdiensten het beleid uit volgens de democratische principes die de grondwet heeft vastgelegd. Er valt in de uitvoering niet te lobbyen, te onderhandelen of te beïnvloeden. In de toepassing van de wet is elke burger gelijk. De overheidsdiensten dienen altijd het gemeenschappelijke belang van alle burgers, niet het privébelang van enkelen.
Een slimme politieke klasse investeert juist in haar overheid om bovenal de democratie een dienst te bewijzen. Politici die principieel willen bezuinigen op de overheidsdiensten, denken dus beter twee keer na. Men bezuinigt dan rechtstreeks op de effectiviteit van de democratie zelf.
