Boswachter Bart: Vallei van het Merkske floreert door samenwerking

Bart Hoeymans werkt als boswachter bij het Agentschap voor Natuur en Bos in de Noorderkempen. Merksplas is รฉรฉn van de gemeentes in zijn werkgebied. Natuurpunt Markvallei interviewde hem voor hun tijdschrift ’t Bieteutje.
Bart, kan je jouw taak een beetje omschrijven?
Boswachters zฤณn eigenlฤณk terreinbeheerders. We zฤณn verantwoordelฤณk voor de uiteindelฤณke uitvoering van het beheer dat in onze bos- en natuurgebieden moet gebeuren. Hierbฤณ maken we bฤณ Natuur en Bos gebruik van eigen personeel (groenarbeiders), externe firmaโs en bosexploitatie (houtverkoop). Het gevoerde beheer gebeurt op basis van natuurbeheerplannen. Ook bฤณ de opmaak van deze beheerplannen hebben we als boswachter een belangrฤณke functie. Los van de beheerdersfunctie hebben we nog enkele belangrฤณke nevenfuncties waaronder het uitvoeren van inventarisaties en monitoring. Die kennis is voor ons noodzakelฤณk om het succes van het gevoerde beheer te kunnen meten.
Een tweede belangrฤณke nevenfunctie is het gastheerschap dat samengaat met communicatie. We ontvangen graag recreanten in het buitengebied, met de kanttekening dat natuurlฤณk niet alles overal zo maar kan. De recreanten zฤณn noodzakelฤณk als draagvlak. Als veel mensen de waarde van het โkaderโ natuur en bos inzien dan is het verduidelฤณken van ons โbeheerverhaalโ, hoe moeilฤณk op sommige plaatsen ook, gemakkelฤณker.
Nog altฤณd zฤณn er erg veel mensen die het beeld hebben van de boswachter als een soort โgroene champetterโ. Maar dat is al lang onze kerntaak niet meer. Het hangt eerder als een soort โsausโ over onze andere taken. Toch hebben we nog steeds een uitgebreide bevoegdheid die we ook regelmatig gebruiken. Meestal richten we ons op kleine inbreuken die een effect hebben op de natuur en/of op de mederecreant. Zo blฤณkt uit bevragingen van onze bosbezoekers dat loslopende honden als zeer irritant ervaren worden. Tฤณdens weekenddiensten ligt de focus daarom wel meer op toezichttaken.
Omschrijf je werkgebied eens.
Mฤณn werkingsgebied is gelegen in de gemeenten Hoogstraten, Baarle- Hertog en delen van de gemeenten Merksplas, Rฤณkevorsel en een stukje Loenhout. De belangrฤณkste gebieden waar ik mag beheren zฤณn Wortel- en Merksplas Kolonie, de vallei van het Merkske, en de Elsakker. Aangevuld met diverse kleine, maar vaak erg leuke gebieden zoals de Bolkse Beek, Den Aerd (de E10-put) met de ecoduct de Munt, enkele meanders langs de Mark, de bovenloop van de Mark, enzโฆ
Wat trekt je vooral aan in de job?
Ik ben ervan overtuigd dat ik een job heb met een groot maatschappelฤณk belang. De themaโs waarmee ik me bezig mag houden zฤณn super belangrฤณk. Met mฤณn job als boswachter kan ik een steentje bฤณdragen aan het behoud van de sterk onder druk staande biodiversiteit. In een periode met veel neerslag zoals nu is het duidelฤณk dat het behoud van natte natuur helpt bฤณ het opvangen van piekdebieten. Ik vind het een feest om de overstroomde beemden te zien! Dankzฤณ de Covid-pandemie is er niemand die nog kan ontkennen dat groengebieden belangrฤณk zฤณn, het was de enige plaats waar mensen nog naartoe konden om te ontspannen. En dat hebben we gemerkt toen duidelฤณk werd dat er veel te weinig natuurgebieden zฤณn om iedereen een plaatsje te geven.
Verder produceren we nog een erg hoogwaardig product in de vorm van duurzaam geproduceerd hout. Al deze functies trekken me erg aan in mฤณn job, maar om eerlฤณk te zฤณn is het mฤณn passie voor natuur die ik al van in mฤณn jeugd in me heb die van boswachter mฤณn droomjob maakt.
Wat steekt al eens een keer tegen?
De mondige burger. Deze kom ik zowel buiten als binnen tegen. Buiten bฤณ personen die zich niet aan de regels houden en soms verbaal erg assertief (agressief) uit de hoek kunnen komen. Als ik โs morgens in zoโn situatie terecht kom ben ik daar โs avonds nog van onder de voet.
Binnen kom ik die tegen via mฤณn communicatietaak op de sociale media. Het is iets dat je weet maar ik sta toch iedere keer versteld van welke beerputten daar soms opengetrokken worden. Hoe mensen op die platforms met elkaar om kunnen gaan baart me echt zorgenโฆ
Hoe evalueer jij de natuurkwaliteit in onze regio?
Het blฤณven eilanden in een woestฤณn. We hebben enkele zeer waardevolle gebieden in beheer. Zo is het Merkske (inter)nationaal een echte hotspot voor biodiversiteit, maar buiten deze gebieden is het landschap voor veel soorten onbruikbaar. Ik vrees ervoor dat onze gebieden vaak nog te klein zฤณn om het biodiversiteitsverlies te kunnen stoppen. Ook schort er nog veel aan de connectiviteit tussen de gebieden waardoor de huidige natuurgebieden effectief fungeren als eilanden. Een recent loopkever- en spinnenonderzoek in Wortel- kolonie toont dit ook aan. Sinds 1998 (opgestart door mฤณn voorganger en leermeester Jef Leestmans) zฤณn we in Wortel-Kolonie al gestart met het herstel van heide. Intussen zฤณn we een kleine 20ha ver en heeft deze heide zich mooi ontwikkeld met vele typische planten- en vogelsoorten.
Maar tal van โklein grutโ ontbreekt volledig. Buiten ongewervelden die goed kunnen vliegen (zoals zandloopkevers) ontbreken typische loopkevers en spinnen voor heidebiotopen zo goed als volledig. Dat heeft alles te maken met het feit dat natuurgebieden eilanden zฤณn in een onleefbare omgeving.
Een tikje kennis over evolutie en eilanden leert dat de kans op uitsterven daar een stuk groter ligt. Verder zฤณn er nog negatieve effecten vanuit de omgeving de doorwerken in onze natuurgebieden waarbฤณ stikstof en lage (of te sterk fluctuerende) grondwaterstanden de bekendste zฤณn. Natuurlฤณk blฤณft het feit dat de huidige natuurgebieden de laatste forten zฤณn voor het behoud van veel biodiversiteit. Als het buitengebied ooit terug geschikter wordt zal de herkolonisatie vanuit onze natuurgebieden moeten komen. Het is onze taak als natuurbeheerders deze biodiversiteit te behouden EN te versterken!
Merk je een evolutie op waarvan je vrolijk wordt?
Er zฤณn verschillende zaken waar ik vrolฤณk van kan worden. Als je ziet wat we, met verschillende partners, al hebben kunnen bereiken in de vallei van het Merkske. Op dit moment is het Merkske op verschillende plekken 200 meter breed. Als je ziet hoe die graslanden zich ontwikkelen tot botanische pareltjes en amfibieรซnsoorten als kamsalamander en boomkikker er floreren. Dat had ik 20 jaar geleden nooit voor mogelฤณk gehouden!
Ook de manier waarop we in Wortel- Kolonie (opnieuw met veel partners) dat UNESCO landschap kunnen beheren met respect voor natuurwaarde en met een massa bezoekers, maakt me vrolฤณk. Als ik buiten mฤณn boswachterฤณ kฤณk dan zie ik het veranderde bosbeheer als รฉรฉn van de grootste successen. Als je ziet hoe in snel tempo veel monotone naaldhoutakkers in omvorming zฤณn gegaan naar een meer divers bostype met veel spontane verjonging van loofhout. Dat maakt me erg vrolฤณk.
Als er een natuurtype is waar we het biodiversiteitsverlies hebben kunnen stoppen dan denk ik dat dit de bossen zฤณn. De komst van de boommarter, zwarte en middelste bonte specht, van oehoe tot vermiljoenkever. Dat is volgens mฤณ allemaal te danken aan het veranderde bosbeheer met aandacht voor variatie en dood hout. Het feit dat we gericht hebben ingezet op het meer ruimte geven van de beste bomen en zo bomen letterlฤณk meer ruimte hebben gegeven maakt dat er relatief weinig windval plaatsgevonden heeft na de doortocht van diverse stormen achter elkaar. Ik herinner me nog massale windval in naaldhoutbestanden waarin niet of minder sterk gedund werd. Fฤณn meegenomen is het gegeven dat deze biodiversiteitsverhoging samengaat met de productie van kwaliteitsvoller hout want ik blฤณf erbฤณ dat houtproductie geen vies woord is!
En jawel, zijn er zaken die volgens jou in slechte zin evolueren?
Daarvan heb ik eerder al enkele voorbeelden gegeven. Zo hebben we na vele tientallen jaren nog steeds geen oplossing gevonden voor tal van de ver-themaโs: verdroging, vermesting, versnippering, โฆ
Op welke manier onderscheidt onze regio zich van andere op het vlak van natuur?
Het is belangrฤณk te beseffen dat iedere regio zฤณn โeigenโ natuur heeft. Soms hoor je mensen het argument geven dat we beter investeren in natuurgebieden in het buitenland. Daar heb je gebieden van enkele honderden hectare die veel minder problemen kennen dan de postzegels bฤณ ons.
Maar dat klopt niet. Je kan een heidegebiedje aan de kust vol rode dopheide niet vergelฤณken met een heidegebied in Limburg. Door het verminderde effect van de zee verder in het binnenland, heb je een afwฤณkende soortensamenstelling.
Die heide komt trouwens maar langs een vrฤณ smalle band langs de Atlantische oceaan voor van Zuid-Scandinaviรซ (waar een soort als kraaiheide domineert) tot midden Portugal (waar de heide gedomineerd wordt door bremsoorten). Ik haal dit aan om duidelฤณk te maken dat een geografische ligging er toe doet en dat het een wezenlฤณk deel van de variatie is.
In de Markvallei is het unieke het voorkomen van grote pimpernel en de bฤณhorende vegetaties. Ook het prachtige grondwater van het Merkske dat gedurende decennia door kalk- en mineralenrฤณke lagen loopt is uniek voor de Noorderkempen. Normaal heeft onze streek te kampen met saai, mineralenarm grondwater. Dit prachtige grondwater is de reden voor de plantenrฤณkdom in de vallei van het Merkske.
Vind je dat we de boot missen met het parkenverhaal?
Ik denk dat nationale- en landschapsparken een enorme impuls kunnen geven in de ontwikkeling van een gebied. Eerlฤณk gezegd denk ik bฤณ nationale parken aan de Dovrefjell in Noorwegen, de Waddenzee in Nederland en de Cรฉvennen in Frankrฤณk. Ik denk dan minder aan een landschap met groene eilandjes in een zee van urbanisatie en landbouw, maar dat is mฤณn persoonlฤณke mening. Op de schaal van Vlaanderen denk ik dat we misschien de boot gemist hebben maar ik ben er wel van overtuigd dat onze gebieden in staat zฤณn zichzelf te verkopen. Dat bewฤณzen de bezoekerscฤณfers van de Klapekster en de personenteller die tussen de 30- en 35.000 wandelaars registreerde op een jaar tฤณd in de Elsakker en Wortel Kolonie. Beide op trajecten waar mensen minstens 4 km moesten wandelen om er te kunnen passeren.
Ook het feit dat er nu al (zonder nationale parken) goed wordt samengewerkt met diverse partners รฉn meestal bottom-up maakt dat ik me niet ongerust maak dat ze de Noorderkempen vergeten.
Hoe ervaar je de samenwerking met de andere terreinbeheerders?
Ik ben erg trots op de samenwerking met de lokale terreinbeheerders. Ik ben ervan overtuigd dat dit een voorbeeld is van hoe het kan. Zo werken Staatsbosbeheer, Natuurpunt Markvallei en het ANB in het Merkske samen in een vriendschappelฤณke, maar toch professionele manier. Het gebied staat voorop en pas later volgt de โlogo-litisโ waar we als organisaties vaak last van hebben. Voor mฤณ vormen de gemeenschappelฤณke infoborden en folders van het Merkske hiervan het beste voorbeeld. We hebben hiervoor een aparte โhuisstฤณlโ uitgedokterd die totaal afwฤณkt van die van alle partners. Voor een aparte huisstฤณl hebben wij geen nationaal park nodig.
Ik ben ook erg trots op de samenwerking tussen het bezoekerscentrum de Klapekster en ANB. Op zich logisch natuurlฤณk want kort door de bocht leveren wฤณ het natuurgebied en Natuurpunt de bezoekers. Dan kun je maar beter samenwerkenโฆ
Je was vroeger ook actief in JNM en Natuurpunt, vind je het spijtig dat je engagement hier op een lager pitje staat?
Een groot deel van mฤณn jeugd heb ik doorgebracht als JNMโer, eerst als lid en later in de leiding. Het was een periode waarin JNM en de lokale voorlopers van Natuurpunt (Wielewaal en Natuurreservaten) sterk in elkaar opgingen. In die mate dat je soms kon spreken van รฉรฉn organisatie bestaande uit 3 verenigingen.
Na mฤณn periode als JNM-lid ben ik actief gebleven in Natuurpunt. Ik was er vrฤณ lang verantwoordelฤณk voor de studiewerkgroep en de beheerwerkgroep. Ik heb de vereniging hoe langer hoe groter en professioneler zien worden. Als individu kreeg ik het wat moeilฤณker om mฤณ er op mฤณn โgemakโ te voelen. Mฤณn engagement binnen Natuurpunt zorgde er ook voor dat ik af en toe problemen kreeg met โ2 petjesโ die op mฤณn hoofd stonden. Een 10-tal jaar geleden besloot ik om mฤณn engagement zo goed als volledig stop te zetten. Ik wou me verder inzetten op een maximale samenwerking tussen Natuurpunt Markvallei en het Agentschap Natuur en Bos.
Als ik eerlฤณk ben, dan mis ik die kleine vereniging waaruit het grote Natuurpunt Markvallei van 2022 is ontstaan. Maar ik ben nuchter genoeg om te beseffen dat de maatschappelฤณke impact en relevantie van de sterke organisatie nu veel groter is.
Als ik terugkฤณk op mฤณn โvertrekโ uit de organisatie heeft dit ook voor een groot deel te maken met mฤณn autisme. Die kleine, veilige organisatie heeft nu eenmaal plaats heeft gemaakt voor een grote, (voor mฤณ) vaak onvoorspelbare mastodont. Ik twฤณfel er echter niet aan dat de mensen achter deze organisatie nog altijd beseffen dat ik veel liefde voor Natuurpunt Markvallei voel.
Zonder die organisatie en de oprichters zou ik nooit geworden zฤณn wie ik nu ben. Ik ben echter bang dat, zo lang ik de lokale boswachter ben, een hernieuwd engagement lang op zich zal laten wachten.
Op welke manier zou volgens jou Natuurpunt nog meer kunnen bijdragen aan de natuurbescherming in de regio?
Ik denk dat educatie en communicatie nog steeds รฉรฉn van de belangrฤณkste zaken zฤณn die een natuurorganisatie kan doen. Natuurpunt heeft er lokaal voor gezorgd dat het merendeel van de mensen het belang inzien van het โkaderโ natuur. Een kader dat zich leent om te wandelen, om te verpozen en om te sporten. Het is nu tฤณd om aan te tonen dat het โkaderโ dat we gebruiken de thuis is voor tal van organismen die dat nรณg meer nodig hebben dan wฤณ. Als dat besef doordringt, hoop ik ook dat diezelfde mensen door hebben dat de terreinbeheerders in hun gebieden niet zo maar iets doen. Dat gebeurt altijd met kennis van zaken en bedoeld is voor de bewoners van die gebieden.
Hoe graag ik ook zie dat mensen naar de groengebieden komen, ik zou graag hebben dat diezelfde mensen beseffen dat ze er te gast zฤณn en niet dat ze het bezitten.
Hoe belangrijk is de Kolonie voor jou op het vlak van natuur?
Ongelooflฤณk belangrฤณk. Ik ken geen gebied dat multifunctionaliteit beter aantoont dan de Kolonie. Hier gaan landschap, recreatie, bewoning, landbouw en natuur samen.
Regelmatig met de nodige spanningen maar meestal in een buitengewone harmonie! Maar heb je ook al eens naar het soortenlฤณstje gekeken dat er in dit gebied voorkomt? Zo bestaat het lฤณstje nachtvlinders uit bฤณna 600 soorten en het totaal aantal waargenomen soorten in het gebied benadert de 2.000. Dat zฤณn dus mรฉรฉr soorten dan jullie leden hebben!
Wat staat er tijdens de Koloniehappening op 8 mei op het programma vanuit ANB?
ANB zal op het terrein aanwezig zฤณn met een infostand rond amfibieรซn die je tegenkomt tฤณdens de wandeling die iedereen kan volgen. We zullen daar diverse soorten salamanders laten zien en de manier waarop deze soorten geรฏnventariseerd worden.
Verder kan je er terecht om een praatje over het gevoerde (amfibieรซn)beheer en het belang van deze soortgroep voor het ecosysteem. Ook de bruikbaarheid als โparaplusoortenโ zal er uit de doeken gedaan worden. Wie wil weten wat die paraplu ermee te maken heeft moet maar eens stoppen.
Aan de Klapekster zullen we gezamenlฤณk zichtbaar zฤณn. Natuurpunt Markvallei is zo vriendelฤณk geweest om ons aan hun tafel te laten aanschuiven.
In al deze COVID- en Oekraรฏne-ellende is zoโn interview echt wel een opkikker van jewelste! Zoveel kennis, passie & eerlijkheid in รฉรฉn persoon: daโs toch schoon. Het levende bewijs ook hoe hard we een dynamische overheid nodig hebben. Nog van dat graag๐
Knap verwoord, Bart