Dag op dag 25 jaar geleden, op 19 december 1996, werd de vzw Oxfam-Wereldwinkel Merksplas opgericht. Een kwarteeuw Wereldwinkel verdient een pluim. “We gaan dat ook nog uitgebreid vieren. Het feestweekeind was al helemaal gepland. Spijtig genoeg moeten we om welgekende redenen de festiviteiten nog wat uitstellen.” We spraken met de eerste en de huidige voorzitter van de vzw, Jan Schuermans en Chris Mertens.
Een gesprek vol herinneringen aan de ontstaansgeschiedenis en de verschillende locaties, en van dankbaarheid voor de vele onmisbare vrijwilligers en klanten.
Eigenlijk al 35 jaar
Het archief van De Nieuwe Spetser leert ons dat er eind jaren 1970 al een huis-aan-huis verkoop van fairtradeproducten georganiseerd werd door Kriamee. Kriamee, de Kritische Actiegroep Merksplas, focuste destijds op politieke en sociale thema’s zoals de derdewereldproblematiek.
Op de vraag naar het ontstaan van de Merksplasse Wereldwinkel blijken er twee verhalen samen te komen in 1996, bij de oprichting van de vzw. Het eerste en oudste verhaal start bij Guy Mertens. Hij startte in 1986 met de verkoop van fairtradekoffie, -wijn, -chocolade en -honing bij hem thuis in de Schuttershofstraat. Deze buurtwereldwinkel kwam er op initiatief van het toenmalige Merksplasse 11-11-11 comité en de Wereldwinkel van Hoogstraten. “Die producten stonden allemaal in de kelder van ons ouderlijk huis,” herinnert Chris Mertens zich nog. “Je belde gewoon bij ons aan om iets te kopen. Van een echte winkel was er nog geen sprake.” De wereldwinkelproducten kon je ook kopen op ons verkoopsstandje bij buurtfeesten, braderijen en op andere activiteiten.
Het tweede verhaal vertrekt bij Jan Schuermans en Paula Ravens: “Paula werkte voor Oxfam nationaal. De uitbreiding van het aanbod aan Wereldwinkels behoorde tot haar takenpakket. Wij kenden elkaar via de KAJ. Toen ze hoorde dat we in Merksplas gingen wonen, nam ze contact. Zij heeft ons gevraagd of we het niet zagen zitten om een Wereldwinkel op te starten in Merksplas. Zo zijn Isabelle Van der Eycken en ikzelf in dit verhaal gestapt.”
Jan: “Aanvankelijk waren we met 4-5 personen om de kar te trekken. Maar daar zijn al snel extra vrijwilligers bij gekomen. Ik kende Guy ook. Dat beide verhalen samenkwamen en leidden tot de oprichting van een vzw, was een logisch vervolg.”
Van een pop-up winkel…
In 1994, nog voor de feitelijke oprichting van de vzw, werd voor het eerst een cadeaubeurs georganiseerd in naam van de Wereldwinkel. In De Nieuwe Spetser van november 1994 lezen we: “Rest mij nog enkel jullie een belangrijke datum mee te geven. Namelijk 16 december. Vanaf deze dag t.e.m. 30 december komt er een echte wereldwinkel in Merksplas en dit recht tegenover de kerk (daar waar met oudjaar warme chocomelk wordt uitgedeeld aan de zangertjes).”
Een pop-upwinkel avant la lettre! De cadeaubeurs was blijkbaar een groot succes. In 1995 zou de pop-upwinkel opnieuw verschijnen. Nog altijd kan je de laatste weken van het jaar in de Wereldwinkel terecht voor de cadeaudagen.
…naar een vaste winkel!
Jan: “In 1995 konden we verderop in de Kerkstraat een vaste winkel starten, op de hoek met de Pastorijstraat.” Die werd plechtig geopend in het weekeind van 6 mei 1995.
Chris: “De winkel zou daar blijven tot onze verhuis in 2014 naar de Leopoldstraat. In 2011 gebeurde er nog een grondige renovatie en herinrichting van de winkel. Jan had toen de voorzittersfakkel al een tijdje doorgegeven aan Tine Van den Eynde. Het is jammer dat ze de huidige winkel niet meer kan komen bewonderen. Maar we zijn heel dankbaar dat ze de vernieuwde winkel in de Kerkstraat nog heeft kunnen zien.”
Jongerenwerking
In de beginjaren van de vzw kende Wereldwinkel Merksplas ook een jongerenwerking. Chris: “Vaak waren dat de tienerkinderen van de vrijwilligers en hun vriendengroep. Ze bemanden mee verkoopstandjes, verzorgden af en toe de verkoop in de Wereldwinkel, maar hebben ook vormingsdagen gevolgd.”
Chris heeft nog foto’s liggen van een activiteit waarbij kleurrijke vlaggen werden geschilderd voor de nationale actie ‘Vierkant voor Afrika‘. Er is toen zelfs een bus ingelegd om vanuit Merksplas in Leuven mee te gaan betogen. Was jij één van de deelnemers en ben je benieuwd naar de foto’s? Dan spring je best een keer binnen in de Wereldwinkel om met Chris af te spreken.
Verhuis naar de Leopoldstraat
Chris: “In september 2013 kregen we te horen dat het pand dat we huurden voor de winkel, afgebroken zou worden. We hebben een jaar moeten zoeken naar een nieuw pand. Uiteindelijk kwamen we bij Tom Lauwerysen terecht. In december 2014 zijn we dan verhuisd naar de huidige winkel in de Leopoldstraat.”
De nieuwe winkel is ingericht volgens het concept van Oxfam nationaal. Chris: “We hebben veel ondersteuning gekregen van Oxfam nationaal, o.a. over de inrichting van de winkel en de gebruikte materialen. Alle meubels zijn gemaakt van recuphout. De inrichting zelf gebeurde door mensen die moeilijk een plaats vinden op de reguliere arbeidsmarkt. Een sociaal aspect dat we ook belangrijk vonden.”
De manier van werken is na al die jaren ook enorm geëvolueerd.
Jan: “In de beginjaren moest je nog in een boek alle producten noteren die je verkocht had, met daarachter de prijs. Wanneer op het einde van de dag je kassa niet klopte, was je al snel anderhalf uur kwijt om alles na te kijken.”
Chris: “Nu worden de prijzen met barcodes ingebracht in de computer. Maar op het einde van de dag moet je kassa nog steeds kloppen. Bovendien kunnen de klanten nu op zoveel verschillende manieren betalen: cash, bancontact, payconiq, cadeaubons. Digitalisering maakt het niet altijd alleen maar gemakkelijker. Het assortiment is de voorbije jaren ook uitgebreid en veel gevarieerder geworden.”
Tal van activiteiten
De winkel zelf is heel zichtbaar in het straatbeeld, maar de activiteiten van de vzw beperken zich allerminst tot het uitbaten van deze winkel. Staan ook jaarlijks op de kalender: een brunch en een quiz. In het verleden zijn er ook fuiven, concertjes en wijnproefavonden georganiseerd. Je kan de Wereldwinkel ook vragen om je receptie te verzorgen.
Chris: “Bij de viering van 40 jaar Heemkring Merksplas hebben we voor hapjes gezorgd. Dat deden we in het verleden ook al wel eens voor de bibliotheek of bij de opening van de WAK-tentoonstelling. Verenigingen en horecazaken kunnen ook bij ons terecht voor grotere bestellingen van bv. suikerklontjes, chocolaatjes voor bij de koffie of wijn. Op de Mosselfeesten kan je al vele jaren genieten van onze lekkere Wereldwinkel-wijnen bij je friet met mosselen.”
Die extra inkomsten zijn broodnodig voor de werking van de vzw. Chris: “Een deel van de winst die we maken, gaat naar Oxfam nationaal. Dit geld wordt gebruikt om de gemeenschappen te ondersteunen waarvan wij de producten verkopen. Het geld zorgt voor toegang tot betere gezondheidszorg, huisvesting en onderwijs. Bij Oxfam Wereldwinkels staan de producenten centraal en niet alleen het product dat we verkopen. Met het resterende bedrag moeten wij al onze kosten dekken, zoals de huur van het pand.”
Webshop
Corona maakte het ook voor de Wereldwinkel financieel zwaar. Chris: “We zijn in het voorjaar 2020 verschillende maanden dicht geweest. Anderhalf jaar hebben we niet op volle kracht gedraaid. Pas sinds september 2021 volgen we terug de normale openingsuren. Hoewel we een winkel zijn, hebben we van de overheid geen enkele euro financiële tegemoetkoming gekregen. Als vzw moet je minstens één ingeschreven betaalde medewerker hebben om daar aanspraak op te maken. Wij draaien volledig op vrijwilligers. Gelukkig hebben we via de gemeente wel een bedrag gekregen als terugbetaling voor de extra gemaakte kosten omwille van corona, zoals bv. de aankoop van handgels. Tom heeft de huur ook gedeeltelijk opgeschort.”
Chris: “In deze periode zijn we dan ook gestart met een webshop. Die liep tijdens de verschillende lockdowns heel goed. De verkoop via de webshop is de laatste tijd wat teruggelopen. Onze klanten komen blijkbaar toch liefst fysiek naar de winkel voor hun fair trade producten. We zijn voor onze extra inkomsten ook deels afhankelijk van de verenigingen die beroep doen op ons. Net zoals ons kunnen zij door corona geen activiteiten meer organiseren. Deze bestellingen zijn dan ook stilgevallen de laatste maanden.”
Dank aan alle vrijwilligers
Momenteel draait de hele vzw op een dertigtal vrijwilligers. Enkele onder hen vormen een vaste groep van winkeliers. Chris prijst zich ook gelukkig met de vele losse pionnen: “Zij komen helpen bij de organisatie van de brunch of de kerstmarkt, komen poetsen of zorgen er voor dat de vuilbakken op tijd buiten gezet worden. Daar zijn in deze digitale tijden ook vrijwilligers bijgekomen om de webshop op te volgen en nieuwsbrieven te versturen.”
Chris: “Er komt zoveel kijken bij de uitbating van een Wereldwinkel. Paula Pelckmans en Paula Lauwerysen nemen bijvoorbeeld al jaren de opmaak van de bestellijsten voor hun rekening. Dan moet je goed weten welke producten er goed verkopen. Daarnaast moet je de vervaldata ook goed in het oog houden. En dan heb je nog de artisanale geschenkproducten.”
Jan: “Destijds moesten we voor die artisanale producten naar een beurs in Bierbeek. Je kon er alle producten bekijken en moest ter plaatse inschatten welke al dan niet zouden verkopen in jouw winkel. De producten moesten daar aangekocht worden en werden direct mee naar Merksplas genomen.”
Chris: “Tegenwoordig krijgen we ook vier keer per jaar een geschenkpakket van Oxfam nationaal. Sommige niet-verkochte producten kan je terug geven. Maar dan moet je weer wel goed de uiterste datum in het oog houden waartegen de producten teruggestuurd moeten zijn. Ook daar houden beide Paula’s zich mee bezig.”
Eén keer per jaar trekken alle vrijwilligers er met hun partners op uit. Dat geeft hen de gelegenheid om elkaar naast het winkelgebeuren op een ontspannende manier beter te leren kennen. Ook zin om deel uit te maken van dit team? Aarzel niet om Chris te contacteren!
FairTradeGemeente
Sinds 7 december 2013 is Merksplas erkend als FairTradeGemeente. Chris: “De gemeente Merksplas is sindsdien één van onze trouwste klanten. Wij leveren de wijn voor recepties, alle suikerklontjes komen van bij ons en de zwerfvuilvrijwilligers hebben een cadeaubon van de Wereldwinkel ontvangen.”
Om die titel te krijgen en behouden moet de gemeente aan zes criteria voldoen. Naast het goedkeuren van een resolutie en de oprichting van een Trekkersgroep, moet je inzetten op de zogenaamde korte keten van lokale en duurzame voeding. De scholen dragen ook hun steentje bij in dit verhaal. Chris: “Tijdens de week van de Fair Trade nemen ze bv. deel aan de Smeer-ze-actie. De leerlingen krijgen een boterham met choco aangeboden. Het brood halen we bij Widar en de Wereldwinkelchoco vinden de kinderen heel lekker. Zo sensibiliseren we hen over kinderarbeid.”
Chris: “Eén van de criteria is dat fairtradeproducten aangeboden moeten worden in vier verschillende winkels en minstens twee horecazaken. Vandaar dat je onze producten terugvindt bij de AD Delhaize en de Carrefour Express. In de horeca kunnen we nog winst boeken. Het zou leuk zijn als de Merksplasse horecazaken ook structureel hun weg vinden naar de Wereldwinkel. Een aantal van onze producten kunnen we in grote hoeveelheden aanleveren.”
