Tom Sauer pleit in Merksplas voor een kernwapenvrije wereld

Woensdagavond praatte Tom Sauer, professor Internationale Politiek (Universiteit Antwerpen) in het gemeenschapscentrum over kernwapens. De bib nodigde hem uit. “Ik kom hier niet met de Blijde Boodschap. Ik vrees dat jullie misschien vannacht na mijn praatje niet zo gerust gaan slapen”, waarschuwde hij.

En inderdaad: het huidig kernwapenpotentieel en de wereldpolitiek nopen niet tot geruststellend gesus. Sauer vroeg het publiek onmiddellijk naar hun standpunt: droegen kernwapens door het afschrikkingseffect bij tot de wereldvrede, of zou een totale ontmanteling van het kernwapenarsenaal daartoe een betere weg zijn? De zaal was mooi verdeeld over beide stellingen. Als ex-Ambassadeur voor de vrede legde Tom Sauer zijn kaarten op tafel: vanavond zou hij zijn pleidooi houden voor die tweede stelling.

Een Topol-raket. Foto: ru:Участник:Digr / Wikipedia

Op Nukemap simuleerde hij de gevolgen van de inslag van een Tolop SS25-raket van 800 kiloton – “een doorsnee Russisch exemplaar” – op Brussel. Binnen de lichtgele kring zouden weinig mensen overleven. De klap zou zorgen voor een 540.000 doden en 570.000 gekwetsten.

“Ik ben al zo’n 30 jaar met dit onderzoeksterrein bezig. Zo’n aanval is sinds 2022 dichterbij dan ooit tevoren. Poetin is woest op ons. Hij kan het niet maken om de oorlog in Oekraïne te verliezen. Hij zou in eigen land afgezet worden of geliquideerd. Brussel staat alleszins op de Russische targetlist. Van die Topols heeft Rusland er 6000 staan, en dit model is nog niet eens het destructiefste.”

Op dit moment zijn er negen landen in de wereld die kernwapens bezitten. Sauer maakt onderscheid tussen de vijf officiële en vier niet-officiële kernwapenstaten. De Verenigde Staten, Rusland, het Verenigd Koninkrijk, Frankrijk en China zijn officiële kernwapenstaten. Zij tekenden mee het Non-proliferatieverdrag (NPT) in 1970. Dat moet de verspreiding van kernwapens in de wereld tegengaan. Pakistan, India, Israël en Noord-Korea bezitten kernwapens, maar hebben het verdrag nooit ondertekend en behoren dus niet tot het NPT-regime.

In totaal zijn er zo’n 12.500 kernkoppen. 90% daarvan is in handen van Rusland (5889) en de VS (5244). De overige zijn verdeeld over China (410 kernkoppen), Frankrijk (290), het VK (225), Pakistan (164), India (170), Israël (90) en Noord-Korea (30). En dan zijn er nog 185 niet-kernwapenstaten. Maar een veertigtal daarvan hebben als bondgenoot wel kernwapens gestationeerd op hun grondgebied.

Betwijfelbare voordelen aan kernwapens

Sauer somt even de voordelen op van kernwapens: ze hebben een afschrikkingseffect en – al is het niet de bedoeling – ze geven de kans om terug te slaan. En daarnaast geven ze status, prestige: macht, dus. Maar bij dat afschrikkingseffect heeft Sauer flink wat bedenkingen.

Zo gaat het ervan uit dat de tegenstrever rationeel denkt. Dat kan je bij crisissen niet van alle wereldleiders verwachten.

Door de potentiële vernietigingskracht is dat effect ook ongeloofwaardig: wie zou zo’n pokerspel willen beginnen?

En dan is er nog de stabiliteit-instabiliteit-paradox (SIP). Kernwapens zouden leiden tot stabiliteit-door-afschrikking, waardoor kernmachten een grote oorlog te riskant vinden. Maar beperkte oorlogen, en oorlogen tegen niet-kernmachten, zijn juist waarschijnlijker als je kernwapens bezit. “Stel,” zegt Sauer, “dat Poetin een tactisch kernwapen zou gebruiken in Oekraïne. Zouden Biden of Macron daartegen optreden? Nee, zo lieten ze beiden al uitschijnen.”

“Het is mogelijk dat de nucleaire afschrikking werkt, maar het valt niet of uitermate moeilijk te bewijzen. Welke van de 9 landen die over kernwapens beschikken, zijn ooit aangevallen door niet-kernwapenstaten? Daarvan zijn immers voorbeelden: Israël in 1973 met de Jom Kippoeroorlog door Syrië en Egypte, of het Verenigd Koninkrijk door Argentinië ten tijde van de Falklandoorlog … Dat weerhoudt landen dus niet om een oorlog aan te gaan.”

“En dan waren er nog de oorlogen die kernwapenstaten niet konden voorkomen én verloren: Amerika verloor de Vietnamoorlog, Rusland die in Afghanistan.”

“Kernwapens wegen ook op het budget. Jaarlijks gaat er een kleine 80 miljard naartoe. In het Franse defensiebudget nemen ze zo’n 10 à 15% in.”

Duidelijke nadelen

Hoe twijfelachtig de voordelen van het bestaan van kernwapens, hoe duidelijker de nadelen overwegen. Hoe inhumaan ze zijn, bijvoorbeeld. “De bommen op Japan zorgden voor 140.000 doden tegen eind 1945.”

“Het grootste conventionele wapen heeft hooguit de kracht van 14 ton TNT. De bom op Hiroshima was 1000 maal krachtiger. De waterstofbom nog eens 1000 maal krachtiger (dus een miljoen keer krachtiger dan het grootste conventionele wapen). Eén Amerikaanse onderzeeër herbergt zo’n 3500 Hiroshima-bommen. Zo varen er van zowel de VS als van Rusland een tiental door de wateren.”

“Dan praten we nog niet over de gevaren voor een nucleaire winter. Een kernwapenconflict tussen India en Pakistan kan ontaarden in zo’n nucleaire winter, waarbij het zonlicht geblokkeerd wordt. Wetenschappers gaan ervan uit dat die kan zorgen voor 100 miljoen doden door de daling van de temperatuur en de teloorgegane voedselopbrengsten.”

En dan zijn er nog de vele veiligheidsrisico’s. Sauer verwijst naar de Cubacrisis, waarbij achteraf bleek dat er in de achtertuin van de VS al kernraketten geïnstalleerd stonden. Hoe die crisis opgelost werd? “Eerst werd er gedreigd, maar tenslotte onderhandeld. Maar hoeveel keer kan de mensheid zo’n geluk hebben?”

Of dan zijn er ook nog de incidenten waarbij na een vals alarm bijna kernwapens ingezet werden, of het risico op staatsgrepen in instabiele kernwapenstaten. De kansen op cyberhacking. Of gewoon menselijke fouten. Of nucleair terrorisme …

“Gemiddeld om de acht jaar komt er een nieuwe kernwapenstaat bij. De doemdagklok, waarbij atoomwetenschappers schatten hoe dicht de mensheid zich bevindt bij een zelf veroorzaakt einde van de beschaving, staat nu op negen seconden vóór middernacht.”

Waar zijn ze, de politieke intellectuelen?

“Sinds 2021 hebben we het Verdrag inzake het verbod op kernwapens (in het Engels Treaty on the Prohibition of Nuclear Weapons (TPNW) of Nuclear Weapon Ban Treaty). Dat is de eerste juridisch bindende internationale overeenkomst om kernwapens te verbieden. Het verdrag werd op 7 juli aangenomen met 122 voor, 1 tegen (Nederland) en 1 officiële onthouding (Singapore). 69 landen hebben niet gestemd, waaronder België, net als alle kernmachten en alle NAVO-leden behalve Nederland.”

“Men heeft ons tachtig jaar wijsgemaakt dat de afschrikkingstheorie werkt. Maar waar zitten de politieke intellectuelen die zich uitspreken tegen de kernwapens? Ik vraag het mij af. In 2007 publiceerden Henry Kissinger, George P. Shultz, William Perry en Sam Nunn hun opiniestuk waarin ze pleitten voor een wereld zonder kernwapens. In België deden Willy Claes, Jean-Luc Dehaene, Louis Michel en Guy Verhofstadt het hen na in 2010. Maar de wapens, ze liggen hier nog altijd. En in dit verkiezingsjaar lijkt het thema helemaal afwezig, al hebben we de oorlog in Oekraïne. Het gaat niet de goede richting uit.”

Inclusie, en geen exclusie

In de vragenronde trekt Tom Sauer flink wat tijd uit om het over Oekraïne te hebben. Zijn oplossing? “Onderhandelen. Aan tafel gaan zitten met Poetin. Realistisch gezien heeft Rusland nu eenmaal een sterke oorlogseconomie en een enorme potentiële troepenmacht. Oekraïne moet zijn plaats kennen en die als bufferstaat terug innemen. Vanuit het oogpunt van Rusland hebben we hen jarenlang doelbewust geschoffeerd. Van onze diplomaten hoor je niets, van onze militairen des te meer. Ze duiken te pas en te onpas op in duidingsprogramma’s, maar tegenstemmen zijn er blijkbaar niet.”