Een gekleurde bril

In mijn ogen is een lezing pas écht interessant als de spreker je aan het denken zet. Dat kan door nieuwe informatie aan te reiken, maar evenzeer door je een spiegel voor te houden. Daar is Tom Sauer woensdagavond in geslaagd.

Niet zozeer door zijn pleidooi dat een wereld zonder kernwapens écht mogelijk is en bovendien de enige optie is op lange termijn. Wel door de actualiteit, met de oorlog in Oekraïne en de licht ontvlambare situatie in het Midden-Oosten, ook te schetsen vanuit het standpunt van Rusland en Iran.

Standplaatsgebondenheid

De context (tijd, plaats en situatie) waarin een mens zich bevindt, beïnvloedt zijn denken en handelen.

Deze definitie moeten mijn leerlingen tijdens de les geschiedenis regelmatig herhalen en toepassen. Wie jij bent, waar je geboren bent en leeft, de eeuw(en) waarin je leeft, je opvoeding, de cultuur en de tradities waarmee je opgroeit … Ze bepalen allemaal wie jij bent als mens, maar vooral hoe je naar bepaalde situaties kijkt en daarover denkt. Maar daar staan we niet echt of toch te weinig bij stil. We kijken allemaal door een gekleurde bril; vaak onbewust en ongewild. Dan is het zeer leerzaam wanneer iemand je een spiegel voorhoudt. Dan word je geconfronteerd met die gekleurde bril.

Ontdekkingsreizen

Die standplaatsgebondenheid maakt dat wij nu terugkijken op en gruwelen over bepaalde (historische) feiten en gebeurtenissen. Het zorgt er evenzeer voor dat je diezelfde feiten en gebeurtenissen ook eens vanuit een ander perspectief onder de loep moet nemen. Neem nu de ‘ontdekking’ van Amerika door Columbus in 1492. Alsof de lokale bevolking op hun stranden stonden te juichen: “Joepie, we zijn eindelijk ontdekt door de rest van de wereld!”

Deze ‘ontdekkingsreizen’ werden gevolgd door kolonisatie. De Spaanse conquistadores lieten hun militaire macht gelden over de lokale bevolking. De uitbuiting van de inheemse bevolking heeft ons in het westen rijk gemaakt. En toen de inheemse Amerikaanse bevolking nagenoeg uitgestorven was door de ziektes die we vanuit het westen meebrachten, door het harde labeur en de slechte levensomstandigheden waaraan we hen onderwierpen, zijn we slaven gaan halen in Afrika. Hier bij ons hebben de ‘ontdekkingsreizen’ en de trans-Atlantische slavenhandel voor welvaart en rijkdom gezorgd. Antwerpen is er groot door geworden. Maar die Antwerpse gouden 16de eeuw heeft dus ook een bloedrood randje. En als je aan de Maya’s, Azteken, Inca’s en Afrikanen vraagt om het verhaal van de ‘ontdekkingsreizen’ te vertellen, krijg je een ander beeld. Dit beeld is evenveel waard én noodzakelijk om de feiten correct en objectief weer te geven.

Koude Oorlog

Tom Sauer deed me woensdag nadenken over deze standplaatsgebondenheid. Wat als je de oorlog in Oekraïne in een historisch perspectief plaatst en bekijkt met een gekleurde Russische bril?

Op 26 december 1991 houdt de Sovjet-Unie op te bestaan. Daarmee eindigt ook officieel de Koude Oorlog. Op dat ogenblik heeft de NAVO, aldus Sauer, geen enkel nut meer. “Allianties houden op te bestaan wanneer de oorlog voorbij is. Dat was zo na de Eerste én na de Tweede Wereldoorlog. Het Warschaupact, de tegenhanger van de NAVO, hield ook op te bestaan na de Koude Oorlog. Het was logisch geweest als de NAVO dan ook was stopgezet.” Dat de NAVO bleef voortbestaan, kan je vanuit Rusland zien als een gebrek aan vertrouwen. Bovendien wordt de NAVO nog verder uitgebreid naar het oosten toe. Landen die voorheen lid waren van het Warschaupact, kwamen bij de NAVO terecht. We – de NAVO-lidstaten – hadden nochtans beloofd dit niet te zullen doen. Wie provoceert wie hier?

Poetin als rationeel man?

In 2008 zeggen we, onder druk van de Amerikaanse president Bush, dat Oekraïne mettertijd lid mag worden van de NAVO. Een catastrofale fout, volgens Sauer. Die belofte hield geen rekening meer met de invloedssfeer van Rusland. Oekraïne zou dan niet meer fungeren als bufferstaat. En dan kunnen we er van overtuigd zijn dat in een democratische wereld waar vrede heerst, bufferstaten en invloedssferen niet meer nodig zijn. De realiteit is nu eenmaal anders.

Embed from Getty Images

Een reactie van Poetin kon dan ook niet uitblijven. Hij heeft toen al gezegd dat als de NAVO hiermee door zou gaan, Rusland de Krim en het oosten van Oekraïne zou innemen. En hij heeft woord gehouden. In 2014 denderden de Russische tanks en troepen richting Donbas en de Krim.

Wie hield zich in deze aan de spelregels? Wie kwam de gemaakte afspraken na? Wie deed wat hij beloofd had te gaan doen? Is Poetin een rationeler man dan we voor mogelijk houden?

Kernwapens

Tom Sauer had het ook over Iran. Een grootmacht in het Midden-Oosten en gevreesd als het op kernwapens aankomt. Iran heeft nog geen kernwapens, maar lang gaat dat niet meer duren. En dat vinden we in het westen niet kunnen. We wijzen dan maar al te graag met het vingertje. Maar laten we ook hier eens in de schoenen van Iran gaan staan.

In 1968 wordt het Non-proliferatieverdrag ondertekent. Dit verdrag gaat de verspreiding van kernwapens tegen. Het bezit van kernwapens wordt beperkt tot de vijf landen die er op dat ogenblik hebben: VSA, Rusland, Frankrijk, Groot-Brittannië en China. Ze mogen de technologie niet aan andere landen doorgeven en moeten beloven dat ze de kernwapens niet zullen inzetten als ze niet zelf aangevallen worden met kernwapens. Belangrijker is echter de afspraak dat de landen die kernwapens bezitten, hun voorraden zullen afbouwen. Jammer genoeg werd er geen deadline afgesproken.

Het verdrag wordt ondertekend door 191 staten! India, Pakistan en Israël tekenen niet. Zij hebben ondertussen ook kernwapens in hun bezit. Noord-Korea stapt in 2003 uit het verdrag. Kim Jong-un kan momenteel zeggen dat hij ook kernwapens heeft.

Iran als scherprechter?

Tom Sauer stelt dat het verdrag niet meer werkt: “Het is discriminerend en leidt tot een alsmaar groter wordende polarisatie.” Eén van de redenen is dat de 5 erkende kernwapenstaten de gemaakte afspraken niet meer nakomen. En dat in een wereld die er qua geopolitieke machtsverhoudingen helemaal anders uit ziet dan 60 jaar geleden.

Embed from Getty Images

Er zijn een aantal opkomende landen als het om macht gaat op wereldvlak: Mexico, Brazilië, Zuid-Afrika, Nigeria. Iran hoort hier ook bij. Deze landen komen de afspraken uit het non-proliferatieverdrag allemaal na. Ze hebben (nog) geen kernwapens. Maar ze zijn het wél beu dat de 5 kernwapenstaten hun voorraad kernwapens niet afbouwen. Dat staat letterlijk in het Non-proliferatieverdrag. Het tegenovergestelde gebeurt momenteel zelfs. We zitten terug in een wapenwedloop zoals we die voor en tijdens de Koude Oorlog hebben gekend. Is het dan niet logisch dat o.a. Iran begint te reageren?!

Inclusie

Ben ik nu ineens fan geworden van Poetin? Nee, absoluut niet. Hij blijft een dictator in een totalitair regime. En ik heb evenmin sympathie voor Iran en het politieke machtsspel dat het land speelt in het Midden-Oosten. Maar de uiteenzetting van Tom Sauer heeft me dus wel een spiegel voorgehouden. Met hun gekleurde bril op het hoofd, kan je wel begrijpen waarom Poetin zo reageert en waarom Iran toch werk maakt van kernwapens.

Wij moeten ons durven afvragen of we anders zouden handelen als wij in hun schoenen zouden staan. Die vraag stel ik niet om de daden van Poetin of Iran goed te praten. De vraag moet leiden tot een zelfreflectie. Waarom zijn we terug die wapenwedloop gestart? Waarom bouwen we ons kernwapenarsenaal niet af, zoals afgesproken in 1968? Waarom respecteren we de invloedssfeer van Rusland niet in Oekraïne? Is het geen hoogmoed van ons wanneer we Oekraïne niet in de status van bufferstaat laten?

Laten we luisteren naar diegene die niet tot ‘ons clubje’ behoren. Als we zorgen dat ook zij actief betrokken worden, dan horen ze er écht bij. Enkel wanneer je luistert naar de ander, kom je te weten met welke gekleurde bril zij kijken naar een situatie. En zoals ik eerder al zei: beide verhalen zijn even waardevol én noodzakelijk om een objectief beeld te krijgen. We moeten onszelf in vraag durven stellen en de ander als een volwaardige en evenwaardige partner behandelen. Enkel dan kunnen we tot een onderhandelde (wereld)vrede komen zonder kernwapens, waarin alle betrokken partijen zich kunnen vinden.