‘Dictatuur en detentie hebben van oudsher een meer dan een problematisch relatie’, schrijft gevangenisdirecteur Serge Rooman nu er beelden zijn opgedoken waarop Russische gevangenen gerekruteerd worden om mee te vechten in de oorlog.
Het Wagner huurlingenleger rekruteert onder het goedkeurend oog van de Russische overheid nieuwe soldaten in Russische staatsgevangenissen om het front in Oekraïne te versterken. Een deelname van zes maanden aan het front zou recht op gratie en vrijheid geven. Een video-opname van een rekruteringsspeech in een gevangenis bereikte ons deze week.
Detentie als afschrikmiddel
Dictatuur en detentie hebben van oudsher een meer dan een problematisch relatie. Zodra een land de kenmerken van een dictatuur krijgt, gaan alle penitentiaire alarmbellen gewis af. De menselijke waardigheid van een gedetineerde burger in een dictatuur komt dan in ijl tempo onder druk. In dergelijke staten wordt detentie immers als een repressiemiddel gebruikt om alles wat niet past in de dictatuur af te zonderen. De ervaring leert dat foltering en georganiseerde ontbering de penitentiaire middelen bij uitstek zijn om mensen te kraken en hen naderhand maatschappelijk onschadelijk te maken. De dictatuur heeft geen empathie voor gedetineerde burgers. Ze gebruikt detentie als afschrikmiddel voor de andere burgers.
Gladiatoren
Soldaten rekruteren in erbarmelijke gevangenissen om de frontlinie aan te vullen in een buitenlandse veroveringsoorlog, past in dit rijtje van mensonwaardige behandelingen van gedetineerden. Gedetineerden te midden van penitentiaire wanhoop en ontbering een lolly van vrijheid voorhouden, wetende dat ze wellicht zullen sterven in een vreemd land als kanonnenvlees, komt neer op het misbruiken van mensen in penibele omstandigheden. Het doet heel erg denken aan de Romeinse burgers die een kwijtschelding van schulden konden bekomen voor zover ze zichzelf tijdelijk weg schonken aan de heer van een gladiatorschool. Je vrijheid voor je leven. Tijden waarvan ik hoopte dat ze voorbij waren.
De overheid, waarvan het gevangeniswezen een onderdeel is, dient haar burgers centraal te stellen als doel. Concreet betekent dit dat detentie geen louter middel is ten behoeve van de machthebbers in een samenleving. Detentie moet fundamenteel gaan over de gedetineerde burger die in zijn levenstraject gedwaald heeft en daarmee de wet heeft overtreden.
Dwalende burgers terug omarmen
De detentieperiode dient twee doelen. Het is enerzijds een zichtbare maatschappelijke boetedoening. Maar anderzijds is het evenzeer een periode waarin een nieuwe start in diezelfde samenleving wordt voorbereid waarbij zowel de gedetineerde als zijn slachtoffers een prominente plaats moeten krijgen. Hoe men het ook draait of keert. De samenleving omarmt in deze visie na de straf opnieuw zijn dwalende burgers in de hoop dat hij deze keer zijn plaats wel zal vinden.
Deze humanistische visie op detentie staat diametraal tegenover deze van een dictatuur waar de gevangenis verworden is tot een louter repressiemiddel ten behoeve van de instandhouding van de machthebbers. Als deze laatste de gedetineerden dan nog gaan gebruiken ten behoeve van buitenlandse veroveringsoorlogen is de middel/doelomkering compleet en is alle menswaardigheid verdwenen.
Laten we hopen dat deze praktijken niet aan de ogen van de internationale toezichtsorganen van het gevangeniswezen ontsnappen.
