Vandaag praatte schrijfster Aline Sax voor het vijfde leerjaar van Qworzó en in de Vrije Basisschool over haar boek De laatste reis. Ze was er op uitnodiging van de bib: die vroeg haar in het kader van de activiteiten van de werkgroep Herdenken en Verzoenen. Die wil daarmee de bevrijding van de Duitse bezetting, nu 75 jaar geleden, herdenken.
Aline werkt als onderzoekscoördinator bij het historisch projectbureau Geheugen Collectief. Maar daarnaast schrijft ze. Veel kinderboeken, maar ook Young Adult-boeken. Ze vertaalt ook regelmatig buitenlandse boeken.
Verrijkend voor allebei
Aline, waarom trek je naar scholen om te praten?
“Eigenlijk heb ik twee redenen om dat te doen. Ik wil kinderen graag aansteken om te lezen. Ze zijn mijn doelgroep, mijn lezers, en ze zijn in mijn werk ook vaak de personages. Als ik ergens kom, ervaar ik dat altijd als verrijkend voor allebei: ik kan zo horen waar ze mee bezig zijn, wat hen inspireert, wat ze dan wel of niet graag lezen.
Maar ik geloof dat ik hen ook kan inspireren. Ik ben op dat moment meer dan een naam op de cover van een boek. Het maakt het allemaal echter. Ik laat zien dat er iemand achter het boek zit. Het boek is niet zomaar een product, het is iets dat met oprechte liefde en veel passie gemaakt is door iemand. En als je die iemand vlakbij kan zien, maakt dat alles echter en ingrijpender.”
De kiemen van de Holocaust
“Ik kom er ook niet louter praten over een boek – dat is de tweede reden. Ik wil het wel hebben over de Tweede Wereldoorlog en over de Holocaust. Over mijn eerste boek, Mist over het strand, dat ook over de Tweede Wereldoorlog ging, ging ik ook vaak praten op scholen. Wat me opviel, was dat die kinderen van het 5de of 6de leerjaar wel wisten wie Hitler was, en dat die de Joden wou vermoorden, maar niet wisten waarom en hoe. Ook bij ouders en leerkrachten hoorde ik dat ze het moeilijk vonden om voor die leeftijdsgroep over de Holocaust te spreken. Ze vonden niet de juiste woorden.
Om die Holocaust bespreekbaar te maken, heb ik De laatste reis geschreven. En wat ik hen vooral duidelijk wil maken, zijn de mechanismen die erachter schuil gingen. Die Holocaust gebeurde niet in een andere wereld, niet hier ver vandaan, maar vlakbij, en de kiemen ervan vind je nog altijd. Die parallellen naar onze maatschappij wil ik dan ook trekken. Mechanismen als uitsluiting, macht, meelopen, … zie je nu ook hier nog altijd in Vlaanderen.”
De kracht van fictie en non-fictie
“De laatste reis is ook opgebouwd als een omkeerboek: het bestaat uit twee delen, met een fictieverhaal (De laatste reis) en een non-fictieverhaal (Het verhaal van de Holocaust).
De laatste reis gaat over de kleine Hannah die met haar moeder opgepakt en weggevoerd wordt. Hannah kan zich in het concentratiekamp verstoppen en gaat op zoek naar haar moeder die ze uit het oog verloor.
Als je het boek omdraait, kan je Het verhaal van de Holocaust lezen. Daarin vertel ik over de situatie in Duitsland na de Eerste Wereldoorlog en hoe Hitler zijn volk een groot, rijk en zuiver land beloofde. En hoe Hitler allerlei minderheden als zondebokken behandelde, hoe hij getto’s en concentratiekampen oprichtte en hoe het leven daar eraan toeging.
Ik vond het belangrijk om de beide verhalen te bundelen. Dat is net de kracht van literatuur: je wordt er zowel emotioneel bij betrokken, terwijl je tegelijk cognitief de geschiedkundige feiten opneemt.”
Bewustmaken
Welke parallellen met de Holocaust zie je zo al in ons land?
Ik vind het huidige discours over migranten en vluchtelingen griezelig. Aline Sax
“Nou, als mensen een toekomstig asielcentrum in brand steken, en als je op tv mensen ziet die daarrond staan te applaudisseren, dan is de afstand met wat in de jaren ’30 in Duitsland gebeurde flinterdun. Ik geloof niet dat de Holocaust op de Joden terugkomt, maar ik vind het huidige discours over migranten en vluchtelingen griezelig. Wat mensen over hen dachten en niet durfden luidop te zeggen, durven ze nu zonder schaamte uit te spreken. Dat baart me zorgen. Er staat ons volgende week geen genocide te wachten, al zie ik meer en meer elementen die dat deden ontstaan vlakbij opduiken. Daarom vind ik het belangrijk om aan bewustwording te doen.”
In je non-fictieboek Voor Vlaanderen, Volk en Führer had je het over de ziel van de Vlaamse collaboratie. Dat deden ze volgens jouw onderzoek niet uit Vlaams idealisme, wel uit extreemrechtse gezindheid.
“Dat werk schreef ik als proefschrift na mijn studies. Het onderwerp fascineert mij nog altijd: waarom doen mensen bepaalde dingen in een bepaalde situatie? Waarom doen ze wat ze doen? Ook in mijn jeugdboeken heb ik het altijd over jongeren die voor keuzes komen te staan.”
Bereik je ook volwassenen met je lezingen?
“Ik schreef Grensgangers, een boek waarin jonge mensen hun grenzen aftasten. Drie verhalen, over drie levens, één familie, één stad: Berlijn. Over die Berlijnse muur hou ik veel lezingen: de impact die die had op vele mensen, het belang van privacy, over (weeral) hoe plaats en tijd bepalen wie je bent en mag zijn. En ook over De laatste reis praat ik vaak voor volwassenen. Ik heb het dan vooral over de manieren waarop je dat thema bespreekbaar kan maken bij kinderen. Boeiend!”
Wat lees je momenteel?
“Veel tegelijk, maar ik ben meegesleept door Erebos 2 van Ursula Poznanski, dat ik in de nog onvertaalde Duitse versie lees. Erebos 1 is wel vertaald.”
